Η συζήτηση για τη Λιβύη και το Τουρκολιβυκό μνημόνιο μας θυμίζει ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο ούτε σημερινό.
Από το 2012, όταν ως υπουργός Εξωτερικών είχα επισκεφθεί τη Λιβύη, είχε συμφωνηθεί με τον τότε Πρωθυπουργό της χώρας να προχωρήσουμε σε οριοθέτηση ΑΟΖ Ελλάδας–Λιβύης.
Ήταν μια στρατηγική κίνηση που, αν είχε ολοκληρωθεί, θα είχε στερήσει έδαφος από τη σημερινή τουρκική παρέμβαση. Όμως η Λιβύη διαλύθηκε σε δύο ζώνες: Δυτική, αναγνωρισμένη από ΟΗΕ, ΕΕ και ΝΑΤΟ, και Ανατολική, υπό τον αμφιλεγόμενο στρατάρχη Χαφτάρ.
Ο Χαφτάρ, που παρουσιάστηκε για λίγο ως «φίλος της Ελλάδας» επειδή συγκρούστηκε με την Τουρκία, αποδείχθηκε ασταθής συνομιλητής. Συνεργάστηκε με Ρώσους μισθοφόρους για να πολιορκήσει την Τρίπολη και σήμερα συμπορεύεται με την επίσημη κυβέρνηση για να εφαρμόσει το Τουρκολιβυκό σύμφωνο, με την καθοδήγηση της Άγκυρας.
Η συμφωνία αυτή θίγει ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στην Ανατολική Μεσόγειο και δοκιμάζει τα όρια της διπλωματικής μας ισχύος. Την ίδια στιγμή, η Ανατολική Λιβύη έχει μετατραπεί σε βασική πύλη παράτυπης μετανάστευσης. Από τα λιμάνια του Τομπρούκ και της Βεγγάζης, χιλιάδες άνθρωποι φεύγουν και φτάνουν στην Κρήτη, που πλέον βρίσκεται στην πρώτη γραμμή.
Στην πραγματικότητα, η Λιβύη είναι σήμερα ξέφραγο αμπέλι: εγκληματικά δίκτυα εκμεταλλεύονται το χάος, ενώ η ίδια η Ευρώπη μοιάζει αδύναμη να αντιδράσει ουσιαστικά.
Η Ευρώπη επιχείρησε λύσεις. Ως Επίτροπος πρότεινα την επιχείρηση SOPHIA ( ανάπτυξη πλοίων Γαλλίας /Ιταλίας/ Μαλτας , για την καταπολέμηση των διακινητών και την εκπαίδευση της Λιβυκής Ακτοφυλακής. Αργότερα, το ΝΑΤΟ , μετά από συνάντηση που είχα με τον ΓΓ Στολτρνμπεργκ ανέπτυξε ναυτικές δυνάμεις στο Αιγαίο.
Και οι δύο αποστολές, όμως, κατέληξαν σε ρόλο παρατηρητή — δείγμα μιας Ευρώπης που δεν συνδύασε ποτέ τη βούληση με την αποτρεπτική ισχύ.
Η FRONTEX παρακολουθεί δορυφορικά όλη τη Μεσόγειο, αλλά δεν μπορεί να κάνει pushbacks, γιατί το απαγορεύει το διεθνές δίκαιο. Και όταν απορρίπτονται αιτήσεις ασύλου, οι χώρες προέλευσης αρνούνται να δεχτούν πίσω τους υπηκόους τους. Έτσι, η κρίση διαιωνίζεται.
Το μεταναστευτικό, λοιπόν, δεν είναι τοπικό πρόβλημα της Κρήτης ή του Αιγαίου. Είναι ένας κρίκος σε μια μεγάλη αλυσίδα που ξεκινά από την Ανατολική Λιβύη, περνά από τη Συρία και καταλήγει στην Άγκυρα.
Η Ελλάδα οφείλει να σχεδιάζει την πολιτική της όχι με το βλέμμα μόνο προς τα μέσα, αλλά και προς τα έξω: να καταλαβαίνει τον περίγυρο, να ξέρει ποιοι είναι οι πραγματικοί συνομιλητές της και να προφυλάσσει μακροπρόθεσμα τα εθνικά της συμφέροντα.
Η λύση δεν θα έρθει αν αφήσουμε τη διεθνή κοινότητα αμέτοχη. Ο ΟΗΕ και το ΝΑΤΟ πρέπει να πάρουν ξεκάθαρη θέση — όμως σήμερα βλέπουμε πόσο αδύναμη έχει γίνει η πολυμερής διπλωματία.
Από την Κύπρο μέχρι την Ουκρανία, τα ψηφίσματα μένουν στα χαρτιά. Αν γυρίσουμε σε στενές εθνικές πολιτικές και ισχυρά συμφέροντα των μεγάλων παικτών, η αποσταθεροποίηση θα μεγαλώνει.
Η Ελλάδα οφείλει να βλέπει τη μεγάλη εικόνα: από το ποιος ελέγχει τα λιμάνια της Λιβύης μέχρι το ποιος ορίζει τους κανόνες στο Αιγαίο.
Η εξωτερική πολιτική κρίνεται από το αποτέλεσμα. Η ιστορία του Χαφτάρ δείχνει πόσο επικίνδυνο είναι να ποντάρουμε σε αβέβαιους «φίλους». Και το μεταναστευτικό, που φαινομενικά είναι ανθρωπιστικό, εξελίσσεται σε εθνικό ζήτημα πρώτης γραμμής.
Αν η Ευρώπη δεν ξαναβρεί βούληση και ενότητα, η Ελλάδα θα πρέπει να επενδύσει με ρεαλισμό στις συμμαχίες της και να θωρακίσει όσα την κρατούν όρθια σε μια ρευστή Μεσόγειο. Γιατί, τελικά, η γεωγραφία δεν αλλάζει. Μόνο η στρατηγική αλλάζει — και αυτή είναι δική μας ευθύνη.