Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου
Εφημερίδα «ΕΣΤΙΑ»
Ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα των πολιτικών φίλων του κ. Γιώργου Παπανδρέου στη Σοσιαλιστική Διεθνή είναι «Ο Ηγεμών» του Νικολό Πιέρο Μικέλε Μακιαβέλλι (1469-1527). Γνήσιο τέκνο της Αναγεννήσεως, ο Φλωρεντινός λόγιος πολλά προσέφερε στη δικαίωση της υποκρισίας και στην ηθικολογούσα ρητορική της εξουσίας, κυρίως ως προς το σκέλος της κατακτήσεώς της.
Ο Μακιαβέλλι είναι δημοφιλής στους σοσιαλιστικούς κύκλους, διότι οι περισσότεροι σοσιαλιστικοί σχηματισμοί στην Ευρώπη έχουν υποστεί καθίζηση, η οποία πήρε μεγάλες διαστάσεις στις τελευταίες ευρωεκλογές. Έτσι, αρκετά σοσιαλιστικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα – με πρώτο το γαλλικό, υπό την ηγεσία της κ. Μαντλέν Ωμπρύ, κόρης του κ. Ζάκ Ντελόρ- προβληματίζονται για το πώς θα επανακατακτήσουν την εξουσία σε μία περίοδο διεθνούς οικονομικής κρίσεως και σημαντικών γεωπολιτικών ανακατατάξεων. Από αυτή λοιπόν την άποψη, η προσφυγή στον Μακιαβέλλι είναι πολλαπλώς χρήσιμη, γιατί ο σημαντικός αυτός αναγεννησιακός στοχαστής περιγράφει με μοναδική διαύγεια τη μηχανική κατακτήσεως της εξουσίας.
Στο θαυμάσιο βιβλίο του «Πορεία προς τον Φιλελευθερισμό» ο κ. Μάρκος Δραγούμης αναφέρει:
«Στο οπλοστάσιο των μακιαβελλικών μέσων, εκτός από την «εν μέτρω» βία, πονηριά και απάτη, έχει τη θέση της και η παραδοσιακή ηθική. Ο άξιος ηγεμόνας πρέπει να είναι κάποιος τον οποίο επαινούν οι άνθρωποι, διότι τούτο θα τον διευκολύνει στο κυρίως έργο του- να φροντίζει, δηλαδή, για το κοινό καλό. Η δικαίωση της καλής συμπεριφοράς είναι κοσμική, εργαλειακή, και όχι μεταφυσική, θεολογική.
Αν συμβαίνει ο ηγεμόνας να μην κατέχει τα παραδοσιακά ηθικά γνωρίσματα που αναμένουν από τον ηγέτη τους οι υπήκοοι, ή να τα κατέχει μεν αλλά να μην μπορεί -λόγω καταστάσεως ανάγκης- να τα εφαρμόσει στην πράξη, τότε θα πρέπει να υποκριθεί ότι τα κατέχει και τα σέβεται. Η ρητορική της συμβατικής αρετής είναι απαραίτητη για την άσκηση της εξουσίας και οι καλοί ηγεμόνες, όπως ο Φερδινάνδος της Αραγωνίας, εκστομίζουν λόγια «όλο συμπόνια, ανθρωπιά και θρησκεία». Η ηθικολογούσα ρητορική της εξουσίας προστατεύει έτσι – στο μέτρο που γίνεται πειστική- τον ηγεμόνα από την κατακραυγή των φίλων, οπαδών και υπηκόων του. Βεβαίως, δεν τον προστατεύει από τη δική του συνείδηση, η οποία πρέπει να διατηρείται μεν σε επιφυλακή, αλλά να μην τον τύπτει και αναστέλλει τις αποφάσεις του».
Ο Μακιαβέλλι επισημαίνει και τον ρόλο της πολιτικής -θέατρο στον δρόμο προς την κατάκτηση της εξουσίας- και δίνει μάλιστα πολύ μεγάλη έμφαση στην ανάγκη ο «πρίγκηπας» να έχει ισχυρά υποκριτικά προσόντα. Όπως επίσης, είναι καθοριστικό να προσέχει με περισσή σχολαστικότητα την εμφάνισή του, το ντύσιμό του και τις χειρονομίες του. Με τις απόψεις του αυτές, 500 σχεδόν χρόνια πριν την υποταγή της πολιτικής στην επικοινωνία, ο Μακιαβέλλι έδειχνε τον δρόμο προσφέροντας αφειδώς τις συμβουλές του. Ταυτοχρόνως, όμως τόνιζε ότι η πολιτική τέχνη έγκειται στη διαυγή εκτίμηση μιας καταστάσεως και όχι σε δήθεν οράματα που ακυρώνουν τη δράση. Συνεπώς, η ανάλυση της τελευταίας υπερέχει των αρχών.
Ο Μακιαβέλλι δεν προσπαθεί να πείσει τον ηγεμόνα ότι δεν υπάρχει στην ουσία διαφορά μεταξύ καλού και κακού, ούτε ότι, αν υπάρχει διαφορά, αυτή είναι πάντως μικρή και αμελητέα, ούτε ότι ο ηγεμόνας είναι υπεράνω του καλού και του κακού ή ότι μπορεί να «αμαρτάνει» χωρίς φόβο διότι έτσι κι αλλιώς δεν υπάρχει μεταθανάτια ζωή. Ο Μακιαβέλλι παραμερίζει με μια πλατειά χειρονομία όλα αυτά τα ζητήματα και τονίζει στον ηγεμόνα ότι μοναδική του μέριμνα είναι να εξασφαλίζει το «κοινό καλό» των υπηκόων του, οι οποίοι είναι ο μόνος λόγος ύπαρξης της πολιτείας και του ιδίου. Όλα τα άλλα έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός, απαιτούνται τα πρόσφορα κάθε φορά μέσα, στα οποία δεν περιλαμβάνεται ούτε ή άνευ λόγου συμπόνια, ούτε η άνευ λόγου σκληρότης. Κριτής, πάντως, του βαθμού συμπόνιας ή σκληρότητος που απαιτείται κάθε φορά είναι ο ηγεμών.
Όλα αυτά, υποθέτουμε, ότι ο Πρόεδρος το ΠΑΣΟΚ τα έχει μελετήσει σε βάθος. Αυτό, τουλάχιστον, προκύπτει για μας από την τελευταία του πολιτική επίδοση στη Θεσσαλονίκη, με αφορμή τη Διεθνή Έκθεση. Τόσο στην ομιλία του όσο και στη συνέντευξη τύπου ο κ. Γιώργος Παπανδρέου έδωσε μεγάλη έμφαση στο φαίνεσθαι και ελάχιστη στο λέγειν. Θέλησε να φανείς έντιμος, αδιάφθορος, καλός προς τους αδυνάτους, κακός προς τους ισχυρούς, αλλά επί της ουσίας δεν είπε πολλά πράγματα. Απέφυγε κάθε σαφή απάντηση σε δύσκολες ερωτήσεις και άφησε πολλά θέματα απελπιστικώς εκκρεμή από πλευράς χρονοδιαγράμματος.
Με την τακτική αυτή, ο Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ προσπαθεί να κερδίσει μεγάλο ποσοστό των αναποφάσιστων, οι οποίοι σήμερα έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους προς τον πρωθυπουργό κ. Κώστα Καραμανλή και την κυβέρνησή του. Και, ως άξιος χειριστής των μακιαβελλικών θέσεων και απόψεων, ο επί κεφαλής του ΠΑΣΟΚ διατηρεί ένα σοβαρό συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι του αντιπάλου του. Ωστόσο, παραμένει το ερώτημα, αν θα μπορέσει να παραπλανήσει τους ψηφοφόρους του την 4η Οκτωβρίου.
Ημ/νία Δημοσίευσης: Παρασκευή, 18 Σεπτεμβρίου 2009
«Η ανάρτηση των άρθρων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον δεν σημαίνει και απόλυτη ταύτιση με το περιεχόμενο των ιδεών του αρθρογράφου. Τα άρθρα αξιολογούνται ως ενδιαφέροντα για προβληματισμό.»